Jeden z najwybitniejszych twórców malarstwa realistycznego w Polsce

Józef Marian Chełmoński herbu Prawdzic – polski malarz, reprezentant realizmu. 

Z życiorysu

Józef Marian Chełmoński, malarz, urodził się 7 listopada 1849 w Boczkach na Mazowszu. Jego ojciec, Józef Adam, dzierżawił majątek Boczki, a jego dziadek, także Józef, był sekretarzem Michała Hieronima Radziwiłła. Józef Marian został ochrzczony 27 kwietnia 1850 w kościele kolegiackim w Łowiczu, w obecności ojca, księdza Józefa Rojewskiego i Stanisława Kurackiego. Jego rodzice to Izabela Łoskowska Chełmońska, znana z kultury, sztuki i literatury, oraz ojciec, który był utalentowany muzycznie i malarsko, grając na skrzypcach i rysując okolice Nieborowa i Teresina. Dziadek Józefa, Wincenty Łoskowski, był oficerem w armii napoleońskiej i uczestniczył m.in. w oblężeniu Saragossy. Józef Marian mieszkał w Boczkach do wyjazdu do Warszawy, ale często wracał do swojej rodzinnej miejscowości.

W latach 1867–1872 Józef Marian Chełmoński studiował w warszawskiej Klasie Rysunkowej oraz w prywatnej pracowni Wojciecha Gersona. Następnie w latach 1872–1875 kontynuował swoją naukę w Monachium, gdzie zwracał uwagę swoim niekonwencjonalnym ubiorem, nosząc czerwone rajtuzy konnicy rosyjskiej, granatową ułańską kurtkę i czapkę konduktorską Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej. W 1875 r. przeniósł się do Paryża, gdzie zdobył dużą popularność dzięki oryginalnym tematom swoich obrazów. Współpracował jako ilustrator z paryskim „Le Monde Illustré”. Ponadto, odbył podróże do Włoch oraz odwiedził Podole i Ukrainę w latach 1872 oraz 1874–1875.

Wiosną 1878, podczas przygotowań do Salonu Paryskiego, Józef Marian Chełmoński zaręczył się z Marią Szymanowską, daleką krewną przez Łoskowskich i Ślewińskich. Ich ślub odbył się 18 czerwca 1878 w kościele na Lesznie pw. Panny Marii, a świadkami byli Stanisław Witkiewicz i Wojciech Szymanowski. Po ślubie para młoda wyjechała w podróż do Wiednia, Monachium, Wenecji i Paryża.

W Paryżu urodziła się ich pierwsza córka, Jadwiga, w lipcu 1879, a kolejne dzieci: Maria (1881), Zofia (1883) i syn Józef (1884) urodzili się za granicą. W 1887, rodzina Chełmońskich powróciła do Polski i zamieszkała w Warszawie przy ulicy Widok u państwa Umińskich. Niestety, ich pierworodny syn, Józef, zmarł w tym samym roku w rodzinie Łoskowskich w Janowicach. W okresie tym zmarła również urodzona w 1888 córka, Hanna, a w 1889 syn Tadeusz. Małżeństwo Chełmońskich wychowało cztery córki: Marię, Zofię (po mężu Austowa), Jadwigę i Wandę, oraz dwóch synów: Tadeusza i Józefa.

Kłopoty rodzinne, nieporozumienia z żoną (m.in. stosowana wobec niej przemoc) oraz śmierć młodszych dzieci, skłoniły Chełmońskiego do częstszych wyjazdów do swej pracowni pod Grodziskiem, Kuklówki. W 1889 malarz kupił tam dworek, w którym mieszkał aż do śmierci. Często przebywał także w dworze należącym do rodziny Górskich w pobliskiej Woli Pękoszewskiej, gdzie uczył malarstwa Pię Górską. Pod koniec życia cierpiał na miażdżycę. Pochowany został na cmentarzu w Ojrzanowie.

Twórczość

W początkowym etapie swojej kariery artystycznej, przed wyjazdem do Monachium, Józef Chełmoński malował obrazy przedstawiające sceny wiejskie, zarówno te z wieloma postaciami, jak i bardziej intymne, które ukazywały konie i krajobrazy z dodatkowymi elementami. Jednak wśród tych motywów, malarz powracał do tych tematów przez całe swoje życie, nie wprowadzając zupełnie nowych motywów. Wśród jego wczesnych dzieł znalazły się takie prace jak Wieczór, W południe oraz Żurawie.

Okres spędzony w Monachium zaowocował tworzeniem realistycznych obrazów przedstawiających sceny z życia chłopów, widoki folwarków oraz energiczne sceny z udziałem koni. Pomiędzy pobytem w Monachium a pobyt w Paryżu w 1875 r. stworzył cenione przez krytyków prace takie jak Babie lato, Stróż nocny, Na folwarku oraz Odjazd gości zimą.

Po przeprowadzce do Paryża zdobył ogromną popularność, szczególnie zwracając uwagę na swoje obrazy przedstawiające konie, takie jak dynamiczne sceny Czwórki i Trójki, które doczekały się kilku wersji. Dla klientów paryskich, których fascynowały nieznane im wcześniej sceny, wielokrotnie tworzył te same motywy, takie jak targi koni, sceny w karczmach, ataki wilków, krajobrazy i polowania inspirowane wspomnieniami z Mazowsza i Ukrainy. Dzięki temu osiągnął znaczący sukces finansowy, a także zdobył uznanie krytyków w swojej ojczyźnie.

Po powrocie do Polski i zamieszkaniu w Kuklówce (1889), w jego malarstwie zaszły zmiany, chociaż nowy rozdział w jego twórczości datuje się już na rok 1886, gdy namalował Dropie: dynamiczne kompozycje ustąpiły miejsca wyciszonym, bardziej statycznym krajobrazom, często pozbawionym sztafażu, czasami wzbogaconym sylwetkami zwierząt lub ptaków. Powstały wtedy m.in.: Kuropatwy, Bociany, Pogoda. Jastrząb i Dniestr w nocy.


Babie lato (1875)


Odlot żurawi (1871)


Wieczór letni